Thứ Ba, 12 tháng 8, 2014

NHỮNG DỰ ĐOÁN CHO THẾ GIỚI ĐẾN NĂM 2030


Thầy Nguyễn Bang sưu tầm và giới thiệu đến Quí thầy cô, anh chị về " Những dự đoán cho thế giới cho đến năm 2030" do Author : Rob Rawson,  Người dịch : Helen Ngô :


      Tht thú v khi th phng đoán nhng th đang din ra trong cuc sng hôm nay: Chúng s ra sao trong tương lai nh?
Dưới đây là mt vài d đoán mà người viết đang nhn thy din ra hoc ít nht bt đu din ra cho đến năm 2030, da trên nhng suy đoán v tương lai ca chính bn thân ngui viết lúc y. 
        1.  75% Các Trường Đi Hc Trên Thế Gii S  Đóng Ca
Ti sao phn ln các trường đi hc đóng ca đến năm 2030? Trước khi bt đu, người viết mun cùng các bn “nhìn li” mô hình các trường đi hc M thi đim năm 2013.
thi đim năm 2013, hc phí đi hc ti trường Harvard vào khong $54,000 / năm, và các trường đi hc thông thường ti M có mc hc phí trên $20,000 / năm. 
 K t năm 2013, đã có rt nhiu trường đi hc đăng ti toàn b chương trình hc min phí trên mng.  Các t chc như Coursera, Hc Vin Khan và Udacity xut hin  to điu kin cho nhng ging viên hàng đu công b các bài ging ca mình trên mng min phí đến mi người.
     Ch nhanh chóng mt vài năm sau đó, mt trong nhng trường đi hc hàng đu ti M đã tiên phong khi không ch đưa toàn b tài liu hc min phí (như h đã làm năm 2013) mà còn m các chương trình đào to chng ch trên mng cho bt kì ai tham kho toàn b tài liu và vượt qua được tt c các bài kim tra ca chương trình hc. Phí đăng kí thi ly các bài kim tra ch bng 1/10 toàn b chi phí cho mt chương trình hc thông thường.  Nói mt cách khác, bn hoàn toàn có th  ly chng ch đào to ca trường Đi hc Harvard ch dưới $5,000 / năm khi tham kho tài liu min phí trên mng, tham d các bui trao đi hc tp vi các hc viên cùng khoá, và sau đó thi ly tín ch tt nghiêp khoá hc.
Trên thế gii đã xut hin các t chc chuyên t chc các kì thi như vy ti nước s ti, mà đi đu là n Đ và Kenya .
     Không lâu sau đó hàng lot các trường đi hc hàng đu ti M cũng ni gót Harvard, to điu kin cho hàng triu sinh viên trên toàn thế gii bt đu có th theo hc trên mng ti các trường đi hc hàng đu này. Sinh viên t khp nơi M, n Đ, Kenya, Brazil, và Phillipines nhanh chóng nm bt ly cơ hi này đ có th ly tm bng Harvard. Do không th cnh tranh được vi các trường đi hc đàn anh, nhiu trường đi hc kém uy tín hơn dành phi b cuc và buc đóng ca.
     Mt th trung mi v dch v dy kèm sinh viên trên mng đnh hình và nhanh chóng phát trin. Tuy nhiên, dù ch vi 1/10 chi phí b ra d ly được tm tín ch khi hc trên mng, nhiu sinh viên có điu kin khá gi vn chn cách tr mc chi phí cao hơn đ có được dch v dy kèm riêng (1 thy : 1 trò) hay nhóm bn hc tp, bên cnh chương trình đi hc min phí trên mng.
     Đ có th duy trì hot đng, 25% các trường đi hc còn li s phi t phát trin chương trình hc online, hoc liên kết vi các trường đi hc danh tiếng khác nhm cung cp các dch v kho thí, hoc cho thuê lp hc và phương tin thc tp cho các sinh viên đang theo hc các khoá đòi hi s dng các thiết b đc bit và không th ging dy trc tuyến. 
       2.  10% Các Công Ty Giàu Nht Thế Gii ti M Được Xếp Loi Là “Nhng  Tp Đoàn Trc Tuyến”
     Vi bi cnh hin ti khi các sinh viên n Đ có th nhn được tm bng đi hc Harvard, mc đ cnh tranh v công vic cũng như nhân tài s thc s tr thành vn đ cnh tranh toàn cu. Tuy nhiên, lut di trú vn chưa th bt kp trước s thay đi này và do đó vic xin di trú ti nhiu quc gia phát trin còn vp phi nhiu khó khăn. Điu này thúc đy mc đ toàn cu hoá trong phân công vic làm. Các công ty Trung Quc s tuyn dng các nhân viên M làm vic khi h không th tìm được các ng viên hi đ năng lc ti Trung Quc.
Các công ty ngày càng tăng cường phm vi t chc hot đng kinh doanh trên mng trc tuyến và các “tp đoàn trc tuyến” được đnh nghĩa là nhng tp đoàn mà s lượng nhân viên làm vic ti văn phòng công ty không quá 10% toàn b nhân viên ca h bt kì thi đim nào. 
      3.  90% Các Công Ty Taxi S Đóng Ca.
  1.   Đến năm 2013, đã có 3 bang ti M thông qua đo lut cho phép s dng xe không người lái, đánh du bước khi đu cho thi đi xe hơi t đng. Điu này dn đến vic hình thành câu lc b lái xe hơi ca mt nhóm gn 1000 hi viên chia nhau cùng nhau s dng 50 xe hơi t đng.
    Đ có th s dng dch v này, hi viên ch cn gi h thng phc v t đng đ yêu cu giao xe.  Mô hình kinh tế ca dch v s dng chung xe khiến cho các xe taxi vi tài xế tr tr nên không hiu qu trên phuơng din tài chính.  Và tht không may hu hết các công ty kinh doanh dch v taxi chm tr trong vic trin khai dch v này vì các vn đ trách nhim pháp lý. Câu lc b lái xe vượt qua được các yêu cu pháp lý khi khi đu t nhng nhóm t phát.  80% hi viên ca các các câu lc b này không có xe hơi riêng ca mình. 
         4. Xe giao hàng t đng vi các nhân viên rôbt cung cp dch v giao hàng trong vòng 2 gi khu vc ngoi ô khiến cho mô hình phân phi ca h thng bán l tng bước b phá sn.
    Mt bước đt phá khác trong vic s dng xe hơi t đng đó là kh năng giao hàng tc đ khi nhn được đơn hàng online.
     Mt công ty ti San Francisco đã ra đi nhm cung cp dch v giao hàng trong vòng 2 gi cho bt kì sn phm mc giá ch $4 trong 2 gi và $2 trong 24 gi k t lúc đt hàng (mc giá được tính ti thi đim 2013).
     Điu này hoàn toàn có th xy ra khi kết hp xe không người lái vi nhân viên người máy (robot). Robot s gi đin thông báo người nhn khi nào có th gp khách hàng đ giao hàng.
Vi mt đi xe giao hàng t đng, công ty này có th giao hàng trong vòng 2 gi cho hu hết các đơn hàng mà kho hàng và người nhn cùng mt thành ph. Toàn b qui trình phân phi hoàn toàn t đng mà không có s can thip ca con người trong vic chuyên ch hàng hoá t kho hàng đến h tiêu dùng, m ra mt k nguyên mi ca h thng cung cp và phân phi hàng hoá hiu qu ti đa. 
        5.  50% các siêu th bán l s biến mt khi th trường
Vi mc phí giao hàng r và tc đ cho bt kì sn phm nào, nhu cu lái xe đến siêu th đ mua sm tr nên xa x. S tin li hơn rt nhiu khi đơn gin đt hàng trên mng và sau đó hàng s được giao đến tn ca ch trong vòng 2 gi. Các ng dng thiết b bng ngày càng to điu kin d dàng hơn khi cung cp danh mc các sn phm mà người tiêu dùng đã đt hàng cho ln mua sm trước, cũng như cho phép h la chn các sn phm cn cho ln mua sm này. 
        6.  Các ng dng thông minh cho phép bn t đng hoá toàn b quy trình.
ng dng thông minh s mách giúp bn khi nào bn nên vt b món đ nào đó vào thùng rác và liu rng bn có mun đt món hàng mi thay thế. Và như thế, ch mt 5 phút đ chúng ta có th hoàn tt vic mua sm siêu th cho c nhà thay vì hơn 1 gi như trước đây.
     Tuy nhiên mt vài siêu th s thay đi mô hình kinh doanh theo hướng là nơi khách hàng khám phá nhng sn phm mi. Các công ty tr tin cho các siêu th đ trưng bày các sn phm cũng như phân phát hàng mu đến người tiêu dùng. Bt kì người tiêu dùng nào khi nhn hàng mu được yêu cu cung cp các thông tin cá nhân và email nhm giúp nhà sn xut có th liên h vi khách hàng ca mình v sau và thuyết phc h tiếp tc mua nhng sn phm ca công ty. Đã có mt s phn đi din ra ti mt trong s nhng siêu th này vì các công ty t chi phát hàng mu cho nhng h gia đình có thu nhp thp. Nhng người phn đi cho rng thu nhp thp chính là điu kin quyết đnh h đáng được nhn hàng mu min phí
       
         7.  Mua sm trên thc tế là đ trãi nghim và tn hưởng dch v, và mua sm các loi hàng hoá và nhu cu thiết yếu hu như luôn được thc hin online.
Mua sm trên mng hơn hn h thng bán l hu hết mi khía cnh: chi phí r hơn, d dàng hơn,  và trong hu hết trường hp nhanh hơn vì bn không cn lái xe đ mua sm. Các ca hàng bán l thường xuyên tr thành các đim khuyến mãi, nơi khách hàng có th thích thú th dùng các sn phm trưng bày mà sau đó được đt hàng trên mng và giao đến tn nhà. 
         8. Truyn hình Cab s biến mt
Điu này không còn quá ngc nhiên. H thng truyn hình cab s không còn tn ti đến năm 2026 và xem truyn hình được thc hin theo yêu cu khách hàng qua Internet. 
          9.  Cp nht cuc sng bn thân 24/7
Mt s bn đã và đang ghi li toàn b cuc sng thường nht ca mình bng mt thiết b ghi hình được gn ngay sau tai vi kính thông minh 3D (1 sn phm phát trin da trên mt kiếng do Google chế to năm 2012).
     Xu hướng ghi li toàn b cuc sng ca mình bt ngun t mt s nguyên nhân khác nhau. Mt s cá nhân xem đó như là mt cun nht kí giúp h có th nh v quá kh, vi hy vng rng bng cách nào đó h s có th “cài đt” li nhng k nim trong trí nh ca mình (công ngh này chưa xut hin  ti thi đim hin ti).  Mt s cá nhân khác làm vì s thích cá nhân.
     Cnh sát cũng được yêu cu s dng công ngh này nhm mc đích thu thp nhng bng chng phm ti. Các ti phm được trao tr t do trước thi hn được yêu cu ghi nhn li toàn b cuc sng ca mình đ chng minh h không tham gia vào bt kì hành đng phm pháp nào (thông tin này được x lý bo mt mà không có s can thip ca con người, thay vào đó là h thng trí tu nhân to s phân tích các cun ghi hình xem xét nếu có hành vi phm pháp nào din ra.) 
          10.  Đin thoi di đng tr nên hoàn toàn li thi
Bn s thy các thanh thiếu niên thi đi sau này không còn sng chết bên mình vi chiếc đin thoi di đng như trước đây, mc dù nhng người lung tui trên 70 vn còn s dung chúng.
Các công ngh thay thế đin thoi di đng có th phân làm 2 loi như sau:
Cũng là vi cp mt kiếng thông minh dùng đ ghi hình, chúng ta có th  s dng cho các mc đích trao đi tin nhn và hình nh, truy cp Internet, và vi nhiu người, chúng được s dng như mt công c thay thế máy vi tính.
     Mt cách khác đem li cm giác chân thc hơn đó là s dng mt thiết b đơn gin gn ngay sau tai và điu khin thông qua mt chương trình t đng (artificial intelligence). Thiết b này cung cp hướng dn bng li giúp người s dng có th thc hin các cuc gi, tìm kiếm thông tin người quen, hi đường… 
       11.  Nhng thay đi khí hu vn chưa gây thm ho nghiêm trng cho con người, tuy nhiên đã mt s gii pháp công ngh tng bước ha hn gim hin tượng hiu ng nhà kính.
Thay đi khí hu là mt trong nhng nguyên nhân khiến cho châu Phi càng nhiu hn hán, và dn đến nguy cơ nn đói hoành hành ti châu lc này. Tuy nhiên nguy cơ này được khc phc mt cách hiu qu khi t chc t thin ca t phú Bill Gates cùng v (Gates foundation) phát trin thành công các v mùa nông nghip da trên công ngh biến đi gen.
     Bên cnh đó, băng cc gn như biến mt, tuy nhiên mc nước bin vn chưa dâng cao mt cách rõ rt. So vi năm 2013, chính ph các nước vn chưa có phn ng lo lng hay hành đng nào trước nhng thay đi khí hu này. Tuy nhiên, đã xut hin mt s công ngh mi ra đy trin vng vi hy vng gim bt nhng nh hưởng tiêu cc t thay đi khí hu như các tm thu nhn năng lượng mt tri vi chi phí thp, cũng như ngày càng nhiu người s dng xe hơi đin hay hybrid (có th chy bng xăng hay đin). 
       12.  Trung Quc tiến hành các bin pháp mnh m trong vic ci to cht lượng không khí.
So vi năm 2013, Trung Quc s gim 60% các phân t đc hi trong không khí ti các thành ph ln ti nước này. 
        13.  Mng lưới phân phi đin năng phát trin và thiết b  đin t thông minh s giúp vic phân phi và s dng năng lượng thc s tr nên hiu qu.
     Các pin đin t được phát trin ngày càng tiến b và các qui đnh ca chính ph khuyến khích người dân s dng ngày càng nhiu các thiết b tiết kim đin năng. Nhng thiết b này giúp tiết kim năng lượng và phân phi đin năng mt cách hiu qu.  Chng hn đơn gin như t lnh s có th ngng chy mt vài phút nếu mc đin năng ti v quá cao, và các xe hơi chy đin có th được np năng lượng vào ban đêm. 
       14.  M s không còn nhâp khu du thô
    K t năm 2012, vic khai thác du thô bng phương pháp “fracking” (phương pháp s dng cht lng nén vi áp sut cao đ khoan các giếng du) được áp dng ch yếu ti M. Cũng vào thi đim này, T chc năng lượng thế gii d đoán đến năm 2017, M s tr thành nước sn xut du thô đng đu thế gii và đến năm 2030, M có th t cung cp nhu cu du thô trong nước. Tt c nhng d đoán này đu tr thành hin thc thi đim 2030. 
       15.  Trí tu thông minh nhân to đang tng bước khiến nhiu ngành công nghip phá sn.
Năm 2012, Watson – Máy vi tính IBM do chế to đánh gc tt c các đi th hàng đu trong game show Jeopardy – chương trình truyn hình vi trò chơi ô ch ni tiếng ti M. Công ngh s dng trí tu thông minh đã phát trin vượt bc, làm phá sn nhiu ngành công nghip trên thế gii:
     H thng s sách kế toán t đng – các bn ch cn cp nht toàn b các hoá đơn, chng t vào h thng này, và tr li mt s câu hi xác minh (tht d dàng như bn đang làm vic vi nhân viên kế toán thc s). Nhng thiết b kế toán này thc s hiu qu đến mc các nhân viên kế toán không th cnh tranh, và ngh này tr nên hoàn toàn biến mt. Nhân viên kế toán thc th gi ch tham gia khong 1% toàn b quá trình ghi nhn s sách kế toán khi h thng này gp khúc mc.
     Các trung tâm tư vn khách hàng vi thiết b tr li t đng s có th tr li khách hàng vi cht ging hoàn toàn t nhiên đến ni khách hàng s không th phát hin được khi nào h nói chuyn vi mt nhân viên thc s hay ch là thiết b tr li thông minh.
Các lut sư trc tuyến (o) – Các hãng lut ln s dng chương trình này đ th lý các h sơ khách hàng vi mc chi phí ch bng 1/10 so vi các công ty lut truyn thng. 
       16.  Phương pháp phân tích DNA cũng như nhng tiến b trong điu tra ti phm phát trin tc đ khiến cho các ti phm rt khó thoát khi cáo trng ca mình.
Robôt điu tra ti phm s thu thp toàn b các chng c khác nhau ti hin trường. Hàng ngàn mu th được thu thp và phân tích đ có th so sánh mu DNA vi ngân hàng d liu ngay ti hin trường.
     Ngay c nếu ngân hàng d liu không có thông tin v mt cá nhân nào đó, vic phân tích DNA cũng cho phép tìm ra nhng manh mi da trên mu DNA ca nhng người thân thích da trên nhng đim tương đng gia h. Sau khi mu DNA được xác đnh, các cơ s d liu khác nhau s t đng thc hin vic kim tra chéo giúp các nhân viên cnh sát có được mt h sơ ti phm chính xác vi thông tin toàn b các đi tượng tham gia phm ti ti hin trường, cũng như nhng hot đng ca h trong nhng tun l trước đó. Vì thế, ti phm rt khó có th thoát khi cáo buc hành vi phm pháp ca mình. 
        17.  Chính ph thc s biết mi th v bn.
Trước nhng cuc tn công khng b ln xy ra trong thi gian qua, Chính ph M buc phi áp dng mi bin pháp cn thiết trong tm kim soát ca mình đ ngăn chn nguy cơ các cuc khng b. Và cách duy nht đ ngăn chn là thu nhp và x lý mt khi lượng thông tin đ s. Thi đi ca bo mt thông tin cá nhân không còn.  CIA có th tiếp cn toàn b thông tin v các hot đng trên mng hay tài chính ca tt c mi người.
     Chính ph các nước tiếp tc hp tác trong vic đy lùi khng b cũng như phát trin h thng d liu tìm kiếm da trên các băng ghi hình. D liu này nhanh chóng phát trin vi s tham gia ca b phn “Warm Blanket” bao gm 5,000 Drone (thiết b bay t dng), mi Drone được trang b vài chc camera, và có th thc hin các chuyến bay liên tc trên toàn nước M, phn ln Tây Âu hay nhng khu vc khác mà bn khng b có th đang n náu. Quan trng nht, các thit b thông minh nhân to s sàng lc nhng thông tin được cung cp đ tìm ra manh mi ca các tên khng b. CIA và các đng minh nước ngoài s đăng nhp hình nh nghi phm vào h thng, h thng s đưa ra mi gi thuyết tình hung được thu thp bi h thng Drone.
     Các thiết b thông minh nhân to còn có kh năng nhn din mt người ch bng cách quan sát phn trán ca h, hay nhn biết du hiu đc trưng thông qua trang phc mà k khng b mc. Vic biết được toàn b lch s đi li ca mt người trong vòng mt vài năm tr li là hoàn toàn có th thc hin được khi s dng công ngh này. 
       18.  S lượng phm nhân ngi tù gim 30% và xu hướng này tiếp tc được duy trì
Chi phí giam gi phm nhân ngi tù ti M cao đến mc đnh đim, dn đến mt đo lut mi được ban hành v điu kin “ti ngoi có kim soát” thay vì ngi tù. Nhng phm nhân được xem là không gây nguy him cho cng đng s không phi vào vào tù, mà thay vào đó h s b theo dõi bi mt thiết b GPS và máy camera ghi li toàn b hot đng ca h. Ví d như nhng k quy ri tình dc tr em s b kim soát toàn b hot đng ca mình 24 h / 7 ngày bng h thng này đ xem chúng có theo dõi quá mc hình nh ca các em bé.
     Nhà tù ngày càng tr nên t đng hoá, vi càng ít s góp mt ca con người trong t chc hot đng mi ngày. Mc dù s tham gia ca con người ngày càng gim đi, các nhà tù ngày càng an toàn và cht ch nh vào h thng ghi hình trc tiếp phân tích mi ngóc ngách ca nhà tù, giúp d dàng phát hin ra các hot đng phm pháp như s dng ma tuý hay bo lc. Thiết b h tr này mang tên AVDU (Automatic Violence Detection Unit – Thiết b phát hin bo lc), được s dng đ phát hin các hành đng bo lc hoc nhng du hiu biu cm ca phm nhân dn đến bo lc. Các phm nhân bo lc s b vô hiu hoàn toàn bi các súng đin do các robot trên trn nhà tù phát ho. Chng my chc nhà tù tr nên t nht hơn bao gi. 
         19.  Robot s tr thành nhng chiến binh trong tương lai
     Nhân lc quân s s gim 55%.
     Năm 2013, lc lượng đc nhim đã s dng các robot đ theo dõi đi tượng nghi phm trong đám đông ch vi mt bc hình được cung cp. Trong các cuc chiến đu, các robot có kh năng phát hin phát đn được xut phát t hướng nào và có th bn tr ngay lp tc và chính xác đến tng li.
     Năm 2030, các đi robot đc nhim s tr nên siêu vit trong kh năng chiến đu so vi con người bt kì góc đ nào. Chúng không ch bn b và chính xác hơn so vi chúng ta, mà còn tr nên không th b khut phc bi bt kì ai trong chúng ta nếu ch s dng các phương tin chiến đu thông thường.
     Công vic dành cho các nhân viên quân s thc th gi s là thu thp các thông tin nhy cm và điu khin t xa hot đng ca không lc cũng như b binh gm các Drone. Các công vic trong lĩnh vc quân s s thiên v kĩ thut, và ít s dng đến cơ bp. Lính thy M s được tuyn dng hoàn toàn không da trên điu kin th cht, mà da trên mc đ thông minh cũng như năng lc kĩ thut. Nhng người b thương tt s được tuyn chn vào đi đc nhim thu chiến. Ti M, vic gi lính M tham gia chiến đu s ch còn là nhng gì bn được biết khi đc sách lch s. Robot hoàn toàn thay thế cho con người chúng ta tham gia các cuc chiến đu.
Năm 2025 ti Nigeria, lính robot M vô tình gây chết 2 em bé  khi đang c gng giành li mt nhân viên chính ph M b bt cóc t tay bn khng b. S kin này dn đến phn n trên toàn thế gii và đánh du s ra đi ca Hip đnh phòng chng bo lc robot. Hip đnh này qui đnh rng robot ch được s dng đ bt hoc vô hiu hoá tôi phm, mà không bao gi được phép giết người.
     Trong vòng 5 năm tr li ti thi đim 2030, robot tr nên ngày càng hiu qu trong vic bt gi các tù binh chiến tranh mà không cn phi giết người, da trên nhng tiến b công ngh xut hin t năm 2013 chng hn như  “Active Denial System” – “H thng vô hiu hot đng” ca M. H thng hin đi này cho phép to ra bc tường o bao quanh k thù. Nếu k thù c gng thoát khi bc tường o này, h s b phng da cũng như phi chu đng nhng cơn đau d di. Mt s bang ti M đã s dung công ngh này đ trng pht nhng k ni lon. 
           20.  Máy bay siêu thanh cho phép hành khách bay t Sydney đến London trong ch 4 gi (thay vì 23 gi ) hay t New York đến Rio de Janeiro trong vòng 2 gi.
Chng còn là vn đ nếu bn mun tri qua kì ngh cui tun Rio de Janeiro, hoc bay đến Thái Lan đ đi chơi ti. 
           21.  Các thiết b y tế gn nh có th kim tra toàn b cơ th bn và phát hin 95% các căn bnh trong vòng 5 phút.
Mt thiết b nh bng vali hành lí s có kh năng chn đoán bnh tương t như máy siêu âm MRI (nhưng vi hình nh không gian 3 chiu), và còn có th thc hin hu hết các xét nghim máu cũng như chn đoán phát hin ca bnh khó như ung thư phi vi ch bng cách kim tra hơi th ca bnh nhân.
     Mt bn báo cáo sơ lược cung cp t máy siêu âm, s qua x lý bi thiết b thông minh đ chn đoán chính xác các vn đ ca bnh nhân trong hu hết mi trường hp.Ý kiến ca các chuyên gia X-quang gi ch là xác nhn đng ý các kết qu đánh giá đuc đưa ra bi các thiết b thông minh này. 
          22.  T l dưới mc nghèo đói gim xung gn như zero
     T năm 2000 đến 2012, t l t vong ca tr em dưới 5 tui đã gim xung còn 2.65 triu ca mi năm. Đã có hơn 7,256 tr được cu sng mi ngày. Theo đnh nghĩa ca Ngân hàng thế gii, dưới mc nghèo đói được hiu dành cho nhng người có mc sng ít hơn $ 1.5 / ngày (tính theo thi giá năm 2013.)
     T l dân s thế gii sng dưới mc nghèo đói gim t 43% năm 1990 xung còn 21% năm 2010. Xu hướng gim dn vn đang tiếp din và đến năm 2030, s không còn nhng người sng dưới mc nghèo đói.

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét